Publicaties HVN

Aderlatingen door Sanquin

In de IJzerwijzer is een vergelijking tussen het aderlatingen protocol van Sanquin en aderlatingen bij een “gewoon” ziekenhuis behandeld. Hieronder vindt u de link naar de tekst van dit artikel.

Sinds de publicatie in de IJzerwijzer over aderlaten bij Sanquin is de “ferritine waarde” waaraan hemochromatose patienten moeten voldoen om bij Sanquin aderlaten te laten verrichten gewijzigd; in bijgaande mededeling leest u over deze aanpassing.

Maagzuurremmers

Artikel voor professionals over ijzeropname bij gebruik van maagzuurremmers

Recente wetenschappelijke publicatie bespreekt de resultaten van een onderzoek naar het gebruik van de maagzuurremmer Pantoprazol tijdens behandeling van erfelijke hemochromatose.

Hemochromatose en infecties

Zoals bij andere ziekten ook vaak wordt gezien, valt het bij de corona-epidemie op dat de ernst van de infectie sterk kan variëren: van geringe klachten tot heftige kortademigheid waarvoor beademing nodig is, en betrokkenheid van andere organen, met dodelijke afloop.

Hoe komt het dat de ene patiënt weinig last heeft van de infectie, en een andere patiënt eraan overlijdt?

Bij de redactie was een vraag binnengekomen of patiënten met hemochromatose wellicht minder vatbaar zijn voor het corona-virus. Hemochromatose komt in Noordwest-Europa redelijk vaak voor. Zou dit komen doordat het ook een voordeel kan zijn om hemochromatose te hebben?  De vragensteller had eens gelezen dat geopperd werd dat patiënten met hemochromatose beter dan gemiddeld tegen de pest bestand zouden zijn. Wat moet men daarvan denken?

Het is bekend dat patiënten met ijzerstapeling heftige ontstekingsreacties kunnen krijgen door besmetting met bepaalde bacteriën, tot dodelijke bloedvergiftiging aan toe. Het gaat dan om bacteriën die voor hun stofwisseling afhankelijk zijn van ijzer. Wanneer in het bloed meer ijzer aanwezig is, kunnen zij zich sneller vermenigvuldigen.

Bij ontstekingsreacties wordt meer hepcidine geproduceerd, en hierdoor wordt de opname van ijzer vanuit de darm sterk verminderd. Ook de afgifte van ijzer vanuit de macrofagen (“opruimcellen”) neemt af. Het gevolg is dat de ijzerconcentratie in het bloed daalt. Dit wordt gezien als een beschermingsmechanisme tegen bacteriën. Deze gedijen daardoor minder goed.

Mensen met hemochromatose hebben een lagere spiegel van hepcidine dan anderen. De macrofagen en andere immuuncellen bevatten daardoor minder ijzer. Dit kan meehelpen om de groei van bacteriën in deze cellen af te remmen. Hemochromatose kan zo infecties met deze soorten bacteriën gunstiger laten verlopen. Het gaat hierbij om bijvoorbeeld Salmonella, maar ook de tuberkelbacil en de pestbacterie. Dit strookt echter weer niet met de rapportage van ernstige besmettingen bij patiënten met hemochromatose, door het vaccin tegen de pest. Hiervoor wordt een verzwakte bacterie gebruikt en bij patiënten met een grotere ijzervoorraad had de bacterie beschikking over voldoende ijzer om zich te kunnen gaan vermenigvuldigen. Ook worden bij patiënten met hemochromatose met een hogere transferrine verzadiging (dus meer ijzer in het bloed) minder afweerstoffen tegen bacteriën gevonden. Bovendien kunnen bacteriën zich op den duur aanpassen en een mechanisme ontwikkelen om toch over voldoende ijzer te kunnen beschikken.

Uit gegevens van 2 pestepidemieën in London in de 17e eeuw, blijkt dat voor degenen die zijn overleden op de kinderleeftijd de verhouding tussen de jongens en meisjes 1:1 was, en voor mannen en vrouwen 2:1. Bij kinderen met ijzergebrek is de verhouding tussen jongens en meisjes gelijk. Op volwassen leeftijd zijn er 2 x zoveel vrouwen met ijzertekort als mannen. Hieruit zou je kunnen opmaken dat een tekort aan ijzer enige bescherming biedt tegen de pest.

Het is dus nog niet zo eenvoudig om een duidelijk antwoord op de vraag aan het begin te geven. De moeilijkheid hangt daarmee samen, dat het een groot verschil kan maken of je hemochromatosepatiënt bent met een fikse ijzerstapeling, of dat je, al dan niet door de behandeling, een normale of slechts licht verhoogde ijzervoorraad hebt. Met name speelt de ijzerspiegel in het bloed een belangrijke rol, tot uitdrukking komend in de transferrineverzadiging. Ook maakt het verschil of de bacteriën zich vooral in de bloedbaan vermenigvuldigen, of dat ze zich met name in macrofagen ophouden.

Waarom niet iedereen in dezelfde mate last krijgt van infecties heeft ook met nog andere factoren te maken. Ter vergelijking:  bij hemochromatose ontwikkelt niet iedereen die homozygoot is voor de C282Y mutatie klachten en verschijnselen.

De vatbaarheid wordt beïnvloed door erfelijke factoren, maar ook door factoren die met de omgeving samenhangen.

Bij infecties speelt het hele immuunsysteem een rol, niet alleen de afweerstoffen, die je pas aanmaakt na contact met het virus of de bacterie. De hoeveelheid bacteriën of virussen tijdens een besmetting is belangrijk. Verder je algemene conditie, gezondheid, leefstijl.  Eet en leef je gezond, drink je veel alcohol, rook je?  Heb je nog andere aandoeningen onder de leden? Gebruik van bepaalde medicijnen kan van invloed zijn.

Het geslacht kan een rol spelen, en dan gaat het niet alleen om de geslachtshormonen, maar vrouwen hebben het X-chromosoom dubbel, dus zij zijn minder bevattelijk voor problemen die het gevolg zijn van een afwijking op het X-chromosoom dan mannen, die daarvan maar 1 exemplaar hebben.

Ook van enkele virussen is bekend, dat zij graag een ijzerrijke omgeving hebben, zoals Hepatitis C en HIV. De behandeling van deze infecties bij mensen met ijzerstapeling heeft veel meer succes wanneer deze patiënten ontijzerd worden. Van coronavirussen is dit niet bekend (SARS en MERS;  Covid 19 is nog te nieuw om dit al te kunnen weten).

Kortom: hemochromatose maakt je niet ijzersterk tegen het coronavirus. Daarom is het van belang om maatregelen te nemen om verspreiding van het virus en besmetting te voorkomen.

Dat wil zeggen:

  • was regelmatig je handen, na het niezen of hoesten, voor, tijdens en na het bereiden van eten, voor de maaltijden, na een toiletbezoek, als je een dier of dierlijk afval hebt aangeraakt;
  • nies en hoest in je elleboog of gebruik papieren zakdoekjes, die na gebruik worden weggegooid;
  • vermijd fysiek contact, houdt anderhalve meter afstand van elkaar en
  • blijf zoveel mogelijk thuis, zeker bij klachten en koorts.
  • Dit geldt voor iedereen, met of zonder hemochromatose.

29 maart 2020

dr. C. van Deursen

Geraadpleegde literatuur:

Epidemic pathogenic selection: an explanation for hereditary hemochromatosis?
Moalem S, Percy ME, Kruck TP, Gelbart RR.
Med Hypotheses. 2002 Sep;59(3):325-9.

Investigation of a researcher’s death due to septicemic plague.
Frank KM, Schneewind O, Shieh WJ.
N Engl J Med. 2011 Jun 30;364(26):2563-4.

Sickle Cell Disease Complicated by Iron Overload: An Under-Recognized Risk Factor for Vibrio vulnificus Infection.
El Chaer F, Holtzman NG, Baer MR, Zimrin AB, Law JY1.
Acta Haematol. 2018;139(3):199-200.

Role of divalent metals in infectious disease susceptibility and outcome.
Weiss G1, Carver PL.
Clin Microbiol Infect. 2018 Jan;24(1):16-23.

Iron and infection
Tomas Ganz
International Journal of Hematology volume 107, pages7–15(2018)

Iron in innate immunity: starve the invaders.
Ganz T.
Curr Opin Immunol. 2009 Feb;21(1):63-7.

Hepcidin, iron, and bacterial infection.
Barton JC, Acton RT2 Vitam Horm. 2019;110:223-242.

Iron out-of-balance: a risk factor for acute and chronic diseases.
Weinberg ED.
Hemoglobin. 2008;32(1-2):117-22.

Survival advantage of the hemochromatosis C282Y mutation.
Weinberg ED
Perspect Biol Med. 2008 Winter;51(1):98-102.

Serum transferrin saturation increase is associated with decrease of antibacterial activity of serum in patients with HFE-related genetic hemochromatosis.
Jolivet-Gougeon A, Loréal O, Ingels A, Danic B, Ropert M, Bardou-Jacquet E, Aqodad N, Aussant-Bertel F, Ferec C, Brissot P.
Am J Gastroenterol. 2008 Oct;103(10):2502-8.

Hereditary hemochromatosis restores the virulence of plague vaccine strains.
Quenee LE, Hermanas TM, Ciletti N, Louvel H, Miller NC, Elli D, Blaylock B, Mitchell A, Schroeder J, Krausz T, Kanabrocki J, Schneewind O.
J Infect Dis. 2012 Oct 1;206(7):1050-8.

When nature meets nurture: persistent Yersinia infection.
Watson GT, Huaman MA, Semler MW, Manners J, Woron AM, Carpenter LR, Christman BW.
Am J Med. 2013 Jul;126(7):578-80.

Genetic and Dietary Iron Overload Differentially Affect the Course of Salmonella Typhimurium Infection.
Nairz M, Schroll A, Haschka D, Dichtl S, Tymoszuk P, Demetz E, Moser P, Haas H, Fang FC, Theurl I, Weiss G.
Front Cell Infect Microbiol. 2017 Apr 11;7:110.

Sepsis and siderosis, Yersinia enterocolitica and hereditary haemochromatosis.
Thwaites PA, Woods ML.
BMJ Case Rep. 2017 Jan 4;2017.

Nutritional iron deficiency: an evolutionary perspective.
Denic S, Agarwal MM.
Nutrition. 2007 Jul-Aug;23(7-8):603-14.